برج و میدان

برج و میدان

نیل فرگسن، که تایمز او را «برجسته‌ترین تاریخدان بریتانیایی نسل خود» نامیده است، در این کتاب سراغ پستوهای پنهان‌آشکار تاریخ رفته است. تاریخ را معمولاً بر طبق اسناد و مدارک منظم و مدونی می‌نویسند که بایگانی‌های دولتی در اختیار افراد قرار می‌دهند اما جای اسناد یا روایاتی که راه به این بایگانی‌ها پیدا نمی‌کنند معمولاً خالی است و راهی به آثار تاریخ‌نویسان پیدا نمی‌کنند. فرگسن راه دیگری در پیش گرفته است و وقایع و ساختارهای مهمِ ناپیدا را به‌دقتِ یک جراح و به‌جذابیت اخبار سر شب پیش روی خواننده گذاشته است.

او سراغ شبکه‌هایی رفته است که معمولاً در نزد کسانی که به نظریه‌های توطئه علاقه‌مندند، شبکه‌هایی با قدرت بی‌پایان و تأثیرگذاری ابدی به نظر می‌رسند و زمام امور جهان را در دست دارند: بانکداران، صاحبان قدرت، نظام حاکم، یهودیان، فراماسون‌ها، ایلومیناتی. او به‌وضوح نشان می‌دهد که چرا و چگونه چه مزخرفاتی حول این شبکه‌ها در اذهان مردم پدید آمده است و البته از طرفی نشان می‌دهد که اگر این شبکه‌ها اصلاً وجود نمی‌داشتند، این تخیلات هم پدید نمی‌آمد.

قرن بیست ‌و یکم به «عصر شبکه‌ای» معروف است اما فرگسن در «برج و میدان» استدلال می‌کند که شبکه‌ها به‌هیچ‌وجه پدیدهٔ جدیدی نیستند. از چاپخانه‌دارها و مبلّغانی که اصلاحات دینی را موجب شدند گرفته تا فراماسون‌هایی که انقلاب امریکا را هدایت کردند، همانا شبکه‌سازان بودند که نظم و سامانِ دیرینۀ پاپ‌ها و پادشاهان را بر هم زدند. عصر کنونی نه‌تنها نوظهور نیست بلکه دومین عصر شبکه‌ای است و کامپیوترهای شخصی در آن همان نقش دستگاه چاپ را دارند. شبکه‌ها در برابر سلسله‌مراتب قدرت رسمی.

با این وصف، آیا بهتر است که در جهان امروز در دل شبکه باشی و نفوذ کسب کنی یا آن‌که جزئی از سلسله‌مراتب باشی و قدرت به دست بیاوری؟ کدام موقعیت شما را بهتر توصیف می‌کنید یا بهتر حفظ می‌کند؟ نویسنده نشان می‌دهد که هر یک از ما همین حالا هم عضو یک یا چند شبکه هستیم و البته عضو یک یا چند سلسله‌مراتب نیز هستیم! او در این کتاب تلاش می‌کند تا قصور عمدهٔ تاریخ‌نویسان و تحلیلگران را در ندیدن یا به رسمیت نشناختن شبکه‌ها، از زمان قدیم تا همین امروز، نشان بدهد. در این کار از درک و دریافت رشته‌های گوناگون کمک گرفته است: از اقتصاد گرفته تا جامعه‌شناسی و از عصب‌پژوهی گرفته تا رفتار سازمانی. شاید بپرسید که چرا چنین تلاش گسترده‌ای را برای شناخت و تحلیل شبکه‌ها به کار برده است. پاسخ روشن است: او شبکه‌ها را از مهمترین پدیده‌های جهان می‌داند، خصوصاً در دو برههٔ تاریخی: یکی دوران آغاز صنعت چاپ و دیگری همین امروز، در عصر سیلیکون وَلی و توییتر و اینستاگرام. او حتا این کتاب درخشان را نیز حاصل شبکه‌ها می‌داند!

تحریریهٔ نشر نو