مزدک

مزدک

«مزدک» رمان تاریخی بسیار موفقی است که با اتکا به واقعیت‌های تاریخی و با بهره‌گرفتن از زبان گویا و بی‌محدودۀ رمان، چگونگی جنبش بزرگ مزدک و زمینه‌های اجتماعی و تاریخی آن را بازمی‌گوید. در این کتاب خواننده نه‌تنها با تاریخچۀ جنبش مزدکی که همچنین با شرایطی که این نهضت در آن پدید آمد و گسترش یافت، آشنا می‌شود. تاریخچۀ خود این جنبش را تا حد گسترده‌ای می‌شناسیم؛ و به‌ویژه در سال‌های اخیر بسیار کتاب‌ها در این باره در ایران انتشار یافته است. اما چگونگی دورانی که نهضت مزدک در آن شکل گرفت هنوز کمابیش ناشناخته و آمیخته با حدس و گمان بسیار است. این رمان به‌ویژه به شناخت این جنبه از تاریخچه کمک می‌کند.

در واقع، استفاده از رمان، که در عین حال به پیروی هر چه بیشتر از واقعیت‌های تاریخی پایبند باشد، به نویسنده توانایی داده تا بسیاری از گمان‌‌های پژوهشگران دربارۀ شرایط اجتماعی آن دوره را جسمیت بخشد و در قالب رویدادهای هر روزه‌ای درآورد که خواننده با شناخت آن خود را در گرماگرم زندگی اجتماعی‌ای حس می‌کند که جنبش مزدکی در آن زاده شد، گسترش یافت و سرانجام سرکوب یا دچار کجروی شد.

شگرد نویسندۀ «مزدک»، در تعبیر آشنا ولی اختلاف‌آمیز رمان تاریخی نهفته است، و در تضادی که به نظر می‌رسد میان تاریخ و رمان وجود داشته باشد؛ چرا که تاریخ قاعدتاً بازگویی و یا دست‌کم کوشش برای جست‌وجوی واقعیت است، حال آنکه رمان، بنا به سرشت خود، آفرینش مجموعه‌ای از رویدادهاست که الزاماً با واقعیت سازگار نیست. و شاید چگونگی تلفیق، و میزان ترکیب دو عنصر واقعیت و تخیل است که هم آن تضاد را آشتی می‌دهد و هم رمان تاریخی را، چه از نظر تاریخی و چه از دیدگاه یک وسیلۀ بیان ادبی، قابل پذیرش می‌کند. کتاب «مزدک» موریس شیماسکو نمونه بسیار موفقی از این ترکیب و آشتی است.

در این کتاب، واقعیت‌های عمدۀ تاریخی با امانت بازگو شده و شخصیت‌های اصلی رویدادها همه شناخته شده‌اند. آئین‌های دربار، مناسبات طبقات یا رسته‌های جامعۀ ساسانی، روابط بحران‌آمیز و پیچیدۀ امپراتوری ساسانی با همسایگان بیزانسی و تورانی آن، داد و ستد گستردۀ ایران در صحنۀ اقتصاد جهانی آن روزی، ویژگی‌های نظامی، سیاسی، مذهبی و اجتماعی ایران همه با دقت بسیار بر اساس آخرین پژوهش‌ها نگاشته شده است.